Ως αιμορροϊδική νόσος ονομάζεται η κάθοδος των αιμορροϊδικών όζων δια του πρωκτικού δακτυλίου. Οι προβάλλουσες αιμορροΐδες αποτελούνται από φλεβικά πλέγματα που περιβάλλουν τον πρωκτικό αυλό και από το βλεννογόνο που τις καλύπτει καθώς και από ελαστικό ινώδη ιστό. Ο πρωκτός αποτελεί τα τελευταία 4 εκατοστά του πεπτικού σωλήνα, διαμέσου του οποίου τα κόπρανα περνούν από το ορθό στο εξωτερικό περιβάλλον και αποβάλλονται. Οι αιμορροϊδικές φλέβες είναι φυσιολογικά στοιχεία της ανατομικής της περιοχής και δε συνιστούν ανωμαλία. Μόνο στην περίπτωση που προβάλλουν από τον πρωκτικό δακτύλιο, το όριο δηλαδή μεταξύ πρωκτού και εξωτερικού δέρματος και συνδέονται με συμπτωματολογία, προκαλούν την αιμορροϊδική νόσο.
Επίπτωση της νόσου
Μολονότι οι αιμορροΐδες είναι αρκετά συχνές στον πληθυσμό ( μελέτες υπολογίζουν ότι το 4-11% παγκοσμίως πάσχει από κάποιου βαθμού αιμορροϊδοπάθεια) οι ασθενείς δεν προσέρχονται άμεσα για ιατρική συμβουλή. Συνήθως εντοπίζονται στις ηλικίες μεταξύ 45 και 65 ετών με την ίδια συχνότητα και στα 2 φύλα.
Ανατομία της Περιοχής
Η αιμάτωση της περιοχής του κατώτερου ορθού και του πρωκτού προέρχεται κυρίως από κλάδους της έσω λαγονίου αρτηρίας και η φλεβική παροχέτευση γίνεται προς την έσω λαγόνια φλέβα. Υπάρχουν 2 φλεβικά δίκτυα στην περιοχή, το εσωτερικό, άνωθεν της οδοντωτής γραμμής και το εξωτερικό κάτωθεν της οδοντωτής γραμμής. Οι κάθοδος των φλεβών σε άτομα με αιμορροϊδική νόσο συμπαρασύρει πολλές φορές και αρτηριακά στελέχη, με αποτέλεσμα το αίμα που παρατηρεί ο ασθενής να είναι ζωηρό ερυθρό και όχι σκούρο κόκκινο. Η ανατομική θέση των αιμορροΐδων με τον ασθενή σε γυναικολογική θέση, βρίσκεται συνήθως στις ώρες 3,7,11. Η γνώση αυτή είναι απαραίτητη στο χειρουργό ορθοπρωκτικών παθήσεων για την ακριβέστερη αντιμετώπιση του προβλήματος κατά τη διάρκεια του χειρουργείου.
Αίτια
Η αιτιολογία της αιμορροϊδικής νόσου δεν έχει πλήρως διαλευκανθεί. Μια σειρά παραγόντων έχουν ενοχοποιηθεί, όπως:
- Χρόνια δυσκοιλιότητα
- Αυξημένη ηλικία
- Διατροφικές συνήθειες και πιο συγκεκριμένα κατανάλωση μικρής ποσότητας ινών στα γεύματα
- Καθιστική ζωή
- Παχυσαρκία
- Όγκοι παχέος εντέρου. Υπάρχει πιθανότητα οι αιμορροΐδες να αποτελούν μόνο «την κορυφή του παγόβουνου» και για το λόγο αυτό οι ασθενείς θα πρέπει να υποβάλλονται σε κολονοσκόπηση για τον πλήρη έλεγχο του αυλού του εντέρου.
- Εγκυμοσύνη
- Δίοδος σκληρών κοπράνων από τον αυλό του εντέρου που συμπαρασύρει και τα αιμορροϊδικά στελέχη
- Ανύψωση υπερβολικού βάρους
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα της νόσου οφείλονται στον ερεθισμό των νεύρων της περιοχής. Υπάρχουν 2 ομάδες νεύρων, τα σπλαχνικά, με κατανομή άνωθεν της οδοντωτής και τα σωματικά που κατανέμονται στο περιπρωκτικό δέρμα. Τα σπλαχνικά νεύρα δίνουν της αίσθηση της πίεσης ενώ τα σωματικά νεύρα, την αίσθηση του πόνου. Για το λόγο αυτό οι εσωτερικές αιμορροΐδες που εντοπίζονται πάνω από την οδοντωτή γραμμή συνήθως δεν συνοδεύονται από πόνο, σε αντίθεση με τις εξωτερικές που ο πόνος αποτελεί το κύριο σύμπτωμα.
Επίσης οι ασθενείς μπορεί να παραπονεθούν για απώλεια αίματος που όπως προαναφέρθηκε μπορεί να έχει ζωηρό ερυθρό χρώμα και να συνοδεύει τις κενώσεις ή μπορεί να ανιχνεύεται στο χαρτί τουαλέτας. Παράλληλα, η κάθοδος των αιμορροϊδικών όζων προκαλεί αίσθημα δυσφορίας και κνησμού. Οι αιμορροΐδες μπορεί μετά την κένωση να επανέρχονται στην ανατομική τους θέση ή να παραμένουν εκτός του πρωκτικού δακτυλίου επιδεινώνοντας τον πόνο και τη γενικότερη δυσφορία.
Οι εξωτερικές αιμορροΐδες, λόγω της ανατομικής εντόπισής τους, προκαλούν μικρότερη και ηπιότερη συμπτωματολογία σε σχέση με τις εξωτερικές και δεν επηρεάζουν τη λειτουργία του πρωκτικού σωλήνα. Εντούτοις, συνδέονται με υψηλότερα ποσοστά θρόμβωσης. Η θρόμβωση είναι ιδιαίτερα επώδυνη και δυσκολεύει τις κενώσεις και την υγιεινή της περιοχής και για το λόγο αυτό απαιτεί άμεση παρέμβαση.
Θεραπεία – Γενικά
Αποτελεί γενική πεποίθηση το γεγονός ότι η δυσκοιλιότητα και οι γενικότερες αλλαγές στις συνήθειες και την κινητικότητα του εντέρου, προδιαθέτουν στην εμφάνιση αιμορροΐδων, ενώ η κάθοδος σκληρών κοπράνων οδηγεί στον τραυματισμών των φλεβών που προπίπτουν και στην εμφάνιση αιμορραγίας. Για το λόγο αυτό, η πρώτη κίνηση που μπορεί να γίνει από την πλευρά τον ασθενών είναι η κατανάλωση μεγάλης ποσότητας φυτικών ινών με στόχο τη βελτίωση της κινητικότητας του εντέρου και την παραγωγή μαλακών κοπράνων. Συνιστάται η κατανάλωση κατά μέσο όρο 20-30 γραμμαρίων ινών την ημέρα. Παράλληλα συνιστάται και η κατανάλωση άφθονης ποσότητας υγρών κατά τη διάρκεια της ημέρας. Σε περίπτωση διαρροϊκών κενώσεων προτείνεται η χρήση αντιδιαρροϊκών σκευασμάτων.
Συντηρητική αγωγή / Φαρμακευτικά σκευάσματα
Στο εμπόριο υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία προϊόντων για την αντιμετώπιση των αιμορροΐδων και για την ύφεση των συμπτωμάτων που τι συνοδεύουν, όπως η φαγούρα και ο πόνος. Διατίθενται σε πολλές μορφές, όπως κρέμες, αλοιφές ή gel. Περιέχουν ποικίλο αριθμό δραστικών ουσιών και συνήθως η χρήση τους γίνεται με τοπική επάλειψη στην περιπρωκτική περιοχή. Αν ενδείκνυνται και για χρήση εντός του πρωκτικού αυλού, η τοποθέτησή τους πρέπει να γίνεται με τη βοήθεια του ειδικού εμβόλου που υπάρχει στη συσκευασία και αφού αυτό έχει επαλειφθεί με κατάλληλο λιπαντικό, προς αποφυγή τραυματισμού της περιοχής.
Αντισηπτικά
Χρησιμοποιούνται για να εμποδίσουν την ανάπτυξη μικροβίων στην περιπρωκτική περιοχή. Γενικά η χρήση τους είναι περιορισμένη αφού δεν έχει αποδειχθεί ότι πλεονεκτούν ιδιαίτερα.
Μη επεμβατική θεραπεία
Μια σειρά μη επεμβατικών μεθόδων έχουν προταθεί για την αντιμετώπιση των εσωτερικών αιμορροΐδων με κοινό χαρακτηριστικό τους τη δημιουργία συνδετικού ιστού (ουλής) γύρω από τα προπίπτοντα αγγεία. Με τη δημιουργία συνδετικού ιστού προκαλείται συρρίκνωση των αγγείων και προσκόλλησή τους στις εσωτερικές στοιβάδες του αυλού του εντέρου με αποτέλεσμα να μην κατέρχονται κατά την κένωση. Δεν απαιτείται ιδιαίτερη αναισθητική φροντίδα κατά τη διάρκεια των θεραπειών, δεδομένου ότι η νεύρωση των εσωτερικών αιμορροΐδων γίνεται από σπλαχνικά νεύρα και δεν προκαλούν πόνο.
Κρυοθεραπεία
Βασίζεται στην εφαρμογή χαμηλών θερμοκρασιών με στόχο τη φλεβική θρόμβωση, την καταστροφή των όζων και την ανάπτυξη ουλής. Δε χρησιμοποιείται συχνά.
Χειρουργικές επεμβάσεις
Το μεγαλύτερο ποσοστό ασθενών με αιμορροϊδική νόσο δύναται να αντιμετωπιστεί με τις παραπάνω μεθόδους με πολύ καλά αποτελέσματα και η χειρουργικές μέθοδοι εφαρμόζονται μόνο σε υποτροπές της νόσου ή σε βαριές περιπτώσεις ή λόγω επιθυμίας του ασθενούς. Στην πράξη, μόνο το 10-15% των ασθενών οδηγείται στο χειρουργείο. Υπάρχει μια μεγάλη σειρά επεμβάσεων που έχουν περιγραφεί στη βιβλιογραφία, καθεμία με τα πλεονεκτήματά της και τις επιπλοκές της. Συνήθως για την εφαρμογή τους απαιτείται ολική αναισθησία του ασθενούς. Τα τελευταία χρόνια, με τη χρήση της τεχνολογίας (μηχανήματα υπερήχων-κοπτοράπτες) κερδίζουν έδαφος νέες μέθοδοι με κύριο πλεονέκτημά τους την ελάττωση των ποσοστών μετεγχειρητικού πόνου. Η επέμβαση δεν απαιτεί ιδιαίτερη προετοιμασία από την πλευρά του ασθενούς. Την προηγούμενη ημέρα υποβάλλεται σε ειδική δίαιτα με υδρικές τροφές (τσάι, σούπα) και το πρωί της επέμβασης παραμένει νηστικός. Μετά την επέμβαση ο ασθενής μπορεί να σιτιστεί χωρίς περιορισμούς και λαμβάνει προφυλακτικά μόνο μια δόση αντιβίωσης. Ιδιαίτερη προετοιμασία του εντερικού αυλού δεν απαιτείται, όπως συμβαίνει στις επεμβάσεις κολεκτομής, αν και πολλοί χειρουργοί συστήνουν χαμηλό υποκλυσμό το πρωί της επέμβασης.
Τοπικά αναισθητικά
Προκαλούν προσωρινή ανακούφιση από τον πόνο, τη φαγούρα και το κάψιμο μέσω πρόκλησης αναισθησίας των νεύρων της περιπρωκτικής περιοχής. Η χρήση τους πρέπει να περιορίζεται μόνο στην περιοχή του δέρματος γύρω από τον πρωκτό και στο κατώτερο τμήμα του πρωκτικού αυλού. Ενοχοποιούνται για την πρόκληση αλλεργικών αντιδράσεων με παράλληλη εμφάνιση έντονου κνησμού και αισθήματος καψίματος. Αν τα συμπτώματα αυτά επιμείνουν ή επιδεινωθούν η χορήγηση των σκευασμάτων θα πρέπει να διακόπτεται.
Κερατολυτικά
Τα σκευάσματα αυτά εμποδίζουν το σχηματισμό στέρεων δομών μεταξύ των κυττάρων της επιδερμίδας, αφήνοντας κενά μεταξύ τους, με στόχο τα φάρμακα των άλλων κατηγοριών που εφαρμόζονται τοπικά στην περιοχή με τη μορφή κρεμών ή αλοιφών να διεισδύουν σε βαθύτερες στοιβάδες του δέρματος για καλύτερα αποτελέσματα.
Σκληροθεραπεία
Πραγματοποιείται με ένεση ουσιών όπως η φαινόλη στη βάση των αιμορροϊδικών όζων που προκαλούν το σχηματισμό ουλής και συρρίκνωση των αιμορροΐδων με ταυτόχρονη μείωση της φλεγμονής της περιοχής. Η μέθοδος είναι αρκετά παλιά και παρουσιάζει υψηλά ποσοστά επιτυχίας. Εντούτοις, συχνά υποτροπιάζει η νόσος και μπορεί στο μέλλον να χρειαστεί εκ νέου θεραπεία. Η μέθοδος μπορεί να προκαλέσει ήπιο άλγος, το οποίο υποχωρεί την επόμενη ημέρα.
Καυτηριασμός / Θερμοπηξία
Πρόκειται για την εφαρμογή θερμότητας και την καταστροφή αιμορροϊδικών όζων, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη ουλώδους ιστού και τη συρρίκνωση των ιστών ώστε να μην προβάλλουν. Έχει πολύ καλά αποτελέσματα και μικρά ποσοστά υποτροπής. Χρησιμοποιείται για 1ου-2ου-3ου βαθμού νόσο.
Διαστολή Δακτυλίου
Η είσοδος 2-4 δακτύλων στον πρωκτικό αυλό και η προσπάθεια διαστολής του σφιγκτηριακού μηχανισμού βασίζεται στην υπόθεση ότι η αυξημένη πίεση του σφιγκτήρα προδιαθέτει στην εμφάνιση αιμορροΐδων. Δυστυχώς η μέθοδος αυτή συνδέεται με αυξημένα ποσοστά μετεγχειρητικής ακράτειας λόγω βλάβης των σφιγκτήρων από τη βίαιη διαστολή και για το λόγο αυτό δεν εφαρμόζεται σήμερα σε ευρεία βάση.
Απολίνωση με υπερήχους
Βασίζεται στην είσοδο ειδικής κεφαλής εντός του αυλού που στην άκρη φέρει μηχάνημα υπερήχων, το οποίο αναγνωρίζει τις μικρές αρτηρίες που αιματώνουν το τοίχωμα του πρωκτού και του ορθού και τις οποίες απολινώνει σε συρραφή ο χειρουργός. Οι αρτηρίες βρίσκονται στις ώρες 1,3,5,7,9,11. Η απολίνωση των αρτηριών συνοδεύεται από σταδιακή συρρίκνωση των φλεβών, οι οποίες πλέον δεν προπίπτουν από τον δακτύλιο. Αποτελεί νέα μέθοδο αντιμετώπισης της νόσου με κύριο πλεονέκτημα τη αποφυγή του μετεγχειρητικού πόνου. Ήδη στην παγκόσμια βιβλιογραφία έχουν αναφερθεί αρκετές παραλλαγές της μεθόδου όπως HAL, RAR και THD. Τα πρώτα αποτελέσματα της μεθόδου είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά.
Longo: Η μέθοδος βασίζεται στην είσοδο κυκλικού διαστολέα εντός του πρωκτικού αυλού και στη συρρίκνωση του βλεννογόνου, μέσω αφαίρεσης τμημάτων αυτού, με ταυτόχρονη ανάταξη των προπιπτουσών αιμορροΐδων, μέσω συρραφής υπό άμεση όραση με ειδικά εργαλεία και ράμματα. Αποτελεί ευρέως αποδεκτή μέθοδο, εύκολη στην εφαρμογή της με πολύ καλά αποτελέσματα σε έμπειρα χέρια. Τα ποσοστά μετεγχειρητικών επιπλοκών είναι πολύ χαμηλά.
Αγγειοσυσπαστικά
Προκαλούν σταδιακή μείωση του εύρους των φλεβικών στελεχών των αιμορροΐδων μέσω συστολής και στη χημική δομής τους προσομοιάζουν με την επινεφρίνη. Παράλληλα, μπορούν να ανακουφίσουν από τον πόνο και τη φαγούρα λόγω της ήπιας καταπραϋντικής δράσης που έχουν. Με τη συστολή των αγγείων μειώνονται και τα επεισόδια αιμορραγίας μετά την κένωση. Μπορούν να χορηγηθούν είτε ως αλοιφές στην περιπρωκτική περιοχή είτε ως χάπια είτε ως ενέσεις. Οι αλοιφές πλεονεκτούν ως προς το γεγονός ότι συνδέονται με μικρότερα ποσοστά παρενεργειών όπως, αύξηση της αρτηριακής πίεσης, κεφαλαλγία, ληθαργικότητα, τρόμο και διαταραχή των επιπέδων γλυκόζης σε διαβητικούς. Η κατηγορία αυτή δεν θα πρέπει να χορηγείται σε ασθενείς που πάσχουν από υπερθυρεοειδισμό αφού επιτείνει τα συμπτώματά τους.
Αναλγητικά
Προκαλούν άμεση ανακούφιση κυρίως του πόνου αλλά και των άλλων συμπτωμάτων μέσω δράσης στα νευρικά πλέγματα της περιοχής.
Κορτικοστεροειδή: Προκαλούν μείωση της φλεγμονής της περιοχής και ύφεση των συμπτωμάτων αλλά η μακροχρόνια χρήση τους μπορεί να καταστρέψει το δέρμα της περιοχής. Η χρήση τους δεν θα πρέπει να παρατείνεται πέραν των 2 εβδομάδων.
Ελαστική περίδεση όζων
Πρόκειται για την χρήση ελαστικών δακτυλίων οι οποίοι τοποθετούνται στη βάση των αιμορροϊδικών όζων. Λόγω της αυξημένης πίεσης, ο ιστός πάνω από την περίδεση νεκρώνεται και αποπίπτει, καταλείποντας ένα μικρό έλκος, το οποίο σε λίγες ημέρες επουλώνεται αφήνοντας ουλή. Χρησιμοποιείται για 1ου-2ου-3ου βαθμού νόσο και έχει μικρότερα ποσοστά υποτροπών από τη σκληροθεραπεία. Κυριότερες επιπλοκές της μεθόδου είναι ο πόνος, ήπια αιμορραγία, κυτταρίτιδα και μικροβιακή λοίμωξη που εύκολα αντιμετωπίζονται.
Σφιγκτηροτομή
Η μερική διατομή του σφιγκτήρα του πρωκτού μπορεί να οδηγήσει στη μείωση της πίεσης στην περιοχή και στην ύφεση της αιμορροϊδικής νόσου αλλά συνδέεται με αυξημένα ποσοστά μετεγχειρητικής ακράτειας.
Αιμορροϊδεκτομή: Η κλασσικότερη μέθοδος χειρουργικής αντιμετώπισης της νόσου είναι η αφαίρεση των όζων και η συρραφή των υποκείμενων ιστών, με ανοιχτή ή με κλειστή μέθοδο, για την αποφυγή μετεγχειρητικής αιμορραγίας. Υπάρχουν πολλές παραλλαγές στη βιβλιογραφία για την εφαρμογή της αιμορροϊδεκτομής, όπως η Milligan-Morgan, η Ferguson, η Whitehead καθώς και άλλες. Κύριο μειονέκτημα των μεθόδων αυτών αποτελεί ο παρατεταμένος μετεγχειρητικός πόνος που συνήθως απαιτεί τη λήψη αναλγητικών από το στόμα και μπορεί να περιορίζει τις δραστηριότητες των ασθενών για αρκετές ημέρες. Εντούτοις, οι μέθοδοι αυτοί έχουν πολύ καλά λειτουργικά αποτελέσματα και πολύ χαμηλά ποσοστά υποτροπών και για το λόγο αυτό χρησιμοποιούνται ευρέως ακόμα και σήμερα. Άλλες επιπλοκές που μπορεί να εμφανιστούν είναι η επίσχεση ούρων, σε ποσοστό 5%, η εμφάνιση απώτερου μετεγχειρητικού άλγους, η λοίμωξη και η εμφάνιση ραγάδων και συριγγίων σε δεύτερο χρόνο, καθώς και η στένωση του πρωκτικού δακτυλίου σε ποσοστό 3-4%.
STARR
Η μέθοδος αυτή βασίζεται στη χρήση παραλλαγής κοπτοράπτη, ο οποίος αφαιρεί την περίσσεια αιμορροϊδικού ιστού που προβάλλει εντός του αυλού χωρίς να αφαιρεί το σύνολο των αιμορροΐδων. Είναι εύκολη μέθοδος, γρήγορη και με καλά αποτελέσματα και ο ασθενής απαλλάσσεται από τον μετεγχειρητικό πόνο. Συνήθως χρησιμοποιείται για νόσο 3ου βαθμού αν και τελευταίες μελέτες σημειώνουν καλά αποτελέσματα για αιμορροΐδες 2ου βαθμού. Πολλοί χειρουργοί αναφέρουν ότι η μέθοδος μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για εξωτερικές αιμορροΐδες.